Per e-mail te bereiken
info@herbiatic.nl

Kruid van de maand September: Beuk

Hoewel sommigen van ons dit helemaal niet willen is het alweer september. Dit betekent dat de herfst snel in aantocht is. Tegelijkertijd betekent dit ook het seizoen van wilde paddenstoelen, bessen en noten. Daarom heb ik deze maand als kruid van de maand gekozen voor een grote noten dragende boom, die veelvuldig in Nederland voorkomt, maar helaas niet vaak meer gebruikt wordt. Deze maand in de schijnwerpers: de beuk. In de loop van de maand zullen de beukennootjes die nu al aan de boom hangen rijp worden. De beukennootjes groeien in een opvallend stekelig uitziend omhulsel dat de vruchtbeker of het napje wordt genoemd. Ieder napje bevat 1 tot 2 beukennootjes. Wanneer het napje open gaat, zijn de beukennootjes rijp en vallen ze er uit.

De beuk in beeld

Botanische naam: Fagus sylvatica beuk medicinaal en culinair gebruiken
Botanie: De beuk is een grote boom die wel 40-50 meter hoog kan worden. De bast van de stam is zilvergrijs van kleur. Het hout van de boom is enigszins rood kleurig. Uit de stam groeit een grote kruin die bestaat uit verschillende takken. Aan de takken groeien de eivormige, veernervige bladeren. In het voorjaar ontstaan aan de takken ook de bloemen. De bloemen zijn groen van kleur en kunnen zowel mannelijk als vrouwelijk zijn. De mannelijke bloemetjes van de beuk hangen naar beneden en lijken op elzenkatjes. Elk bloemetje in de katjes heeft een roodbruin klokvormig bloemdek met 4 of meer meeldraden. De vrouwelijke bloemen zitten bijeen in een bekervorm. Na bevruchting middel bestuiving via de wind ontwikkelen zich vanuit de vrouwelijke bloemetjes de beukennootjes. De bekervorm van de bloemtros vormt tijdens het rijpen van de vruchten een leerachtig of houtig wordend omhulsel, de zogenaamde vruchtbeker of het napje. In de herfst, wanneer de beukennootjes rijp zijn, opent het napje zich in 4 delen en vallen de scherp driehoekige beukennootjes op de grond.

De beuk houdt van een vochthoudende, goed doorlatende, kalkrijke, leemhoudende bodem. Zowel een te veel aan water (hoge waterstand in de bodem) als een te kort aan water (droge zandgrond) wordt moeilijk tot niet verdragen.

Oogsten van beuk

Vruchten van de beuk: De beukennootjes worden met de hand geoogst wanneer ze rijp zijn. Dit is van september tot en met november. Het makkelijkst is eigenlijk om een goede herfststorm af te wachten om daarna de afgevallen noten onder de boom te verzamelen. Dit gaat natuurlijk het beste op een plek met een harde ondergrond en weinig afgestorven bladeren onder de beukenboom.
Andere delen van de beuk: Naast de beukennootjes zijn ook andere delen van de beuk eetbaar en oogstbaar. De nog zachte bladeren kunnen worden geoogst wanneer deze na de winter uit beginnen te lopen dit is eind april/ begin mei. De stelen van de bladeren dienen ten tijde van het oogsten nog zo zacht te zijn dat je ze gemakkelijk tussen twee vingers kunt fijn drukken. Oudere bladeren kunnen niet meer worden gegeten omdat deze te stug zijn. Je kunt deze wel gebruiken in een thee. Wat ook erg lekker is om te eten, zijn de kiemen van de beukennootjes. De beukennootjes van de vorige herfst lopen vanaf midden april uit. Je vind de kiemen dan ook tussen de dorren bladeren onder de beukenboom.

Medicinaal gebruik van de beuk

De beuk is geen hele bekende medicinale plant. Dit neemt niet weg dat de eetbare delen van de beuk wel zeer gezond zijn. Het blad kan wel worden toegevoegd aan voorjaarsmengsels of mengsels bij tekorten of herstel na ziekte. Het blad is fris zuur van smaak en bevat zeer veel vitaminen en mineralen. Er worden tevens oliemaceraten gemaakt van de bladeren tegen sinaasappelhuid (cellulite). Hildegard von Bingen gebruikte een aftreksel van de schors van de beuk als kortsverminderend middel. Huidig wetenschappelijk onderzoek toot aan dat een afstreksel van de schors van de beuk niet alleen koortsverlagend, maar ook antiseptisch werkt. Vooral bij klachten van de luchtwegen kan beukenschors verlichting brengen. Hildegard von Bingen gebruikte ook een thee van de bladeren als kompres bij gerstenkorrels. Gerstenkorrels zijn een huidprobleem. waarbij net onder de huid de talgklieren verstopt zijn waardoor talg in de klieren ophoopt. Hierdoor ontstaan er speldenknop grote geelwitte knobbeltjes op de huid.

De beukennootjes zijn zeer voedzaam. Beukennootjes bevatten veel goede vetten en plantaardige eiwitten. Verder bevatten beukennootjes grotere hoeveelheden vitamine C, vitamine B6, calcium en ijzer. Beukennootjes kunnen daarom aanvullend bij tekorten of herstel na ziekte worden gebruikt.
Waarschuwing! Het eten van grotere hoeveelheden rauwe beukennootjes is niet aan te raden. Dit kan vanwege de licht giftige inhoudsstoffen (oxaalzuur en saponinen) leiden tot hoofdpijn en maagklachten. Na het kort verwarmen, hebben beukennootjes dit effect niet meer. Verwarm beukennootjes daarom altijd voor gebruik.

Culinair gebruik van beuk

Culinair kunnen de vruchten, het jonge blad en de kiemen van de beuk worden gebruikt. De vruchten, oftewel de beukennootjes, smaken amandelachtig. Beukennootjes kunnen bereid gegeten worden (in kleinere hoeveelheden ook rauw) als tussendoortje/ snack of ze kunnen worden toegevoegd aan salades of andere gerechten. Ook kan, bijvoorbeeld met een handpers, uit de beukennootjes beukennoten olie geperst worden. Drie tot vier kilo beukennootjes geven ongeveer 1 liter beukennotenolie.
De jonge kiemen kunnen worden toegevoegd aan salades, soepen en andere gerechten. Ook kunnen ze worden verwerkt als een soort antipasta. De jonge bladeren kunnen worden toegevoegd aan salades, stoofschotels en stoomgerechten. Verder kun je ze vanwege hun aroma toevoegen aan soepen en sauzen. Tevens kunnen ze worden ingemaakt in wijn of azijn. Mogelijkheden te over dus!

Recepten met beuk om uit te proberen!

Basisrecept beukennootjes: Overgiet de beukennootjes met kokend water en laat ze kort even staan. Giet het water af en haal met een aardappelmesje de buitenste schil van de noten af. Het binnenste dunne, bruine schilletje kunt je laten zitten. Hierna kun je de beukennootjes roosteren in een hete koekenpan. Verdeel de beukennootjes over de oppervlakte van de pan en verwarm ze tenminste 5 minuten. Blijf roeren. De beukennootjes zijn nu eetbaar. Je kunt ze zo puur of met wat zout eten of toevoegen aan andere gerechten.
Beukenbladlikeur: Meng 60 verse beukenbladeren met een halve liter brandewijn. Laat dit mengsel twee weken op een koele, donkere plek trekken, maar schut iedere dag even. Zeef het mengsel af en voeg 200 gram fijngemaakte kandijsuiker toe. Schud goed zodat de suiker oplost in de alcohol en de likeur ontstaat.
Beukenbladsalade: Meng een handvol verse beukenbladeren met een handvol eikenbladsla en een handvol veldsla (andere sla soorten of wilde kruiden kan natuurlijk ook). Maak een dressing van wat citroensap, zout, peper, honing en olijfolie. Giet deze over de salade. Garneer de salade met gerookte kip en kiemgroente (bijvoorbeeld ook de kiemen van de beuk).
Beukennootjesrisotto: In een pan met olijfolie 1 fijngesneden ui en 2 fijngesneden knoflook tenen glazig bakken. Voeg vervolgens een fijngesneden peen toe. Doe ook 150 gram Arboriorijst in de pan en bak de rijst even mee tot deze glazig ziet. Blus het geheel af met wat witte wijn en groentebouillon. Laat de rijst nu onder voortdurend roeren en eventueel toevoegen van groentebouillon in ongeveer 20 minuten gaar worden. Breng de risotto op smaak met vers gemalen peper en zout. Serveer de risotto met 75 gram beukennootjes en wat parmezaanse kaas.

Meer leren?

Wil je meer leren over het verzamelen van wilde planten of specifiek het verzamelen van beukennootjes? Wil je zelf aan de slag met de heerlijkste en gezondste ingrediënten uit de natuur? Geef je dan nu op voor een kruiden- en wildcraftingwandeling.